Vorden Kerkstraat 2 Dorpskerk of Antoniuskerk

Als je de kerk binnen komt worden je ogen vanzelf getrokken naar de kruisgewelven boven het koor. Hier zie je schilderingen van bloemen, vogels en heiligen uit vroeger tijden. De datum staat erbij, 1520, net na de middeleeuwen. Ook het orgel is een blikvanger en befaamd bij organisten, er worden concerten op gehouden. Wat minder opvalt zijn de kroonluchters, deze zijn voorzien van kaarsen die bij speciale gelegenheden worden aangestoken. Met de klanken van het orgel en het maanlicht door de hoge ramen stap je zo terug in de tijd. Vele generaties voor je hebben hier ook gezeten en genoten van elkaars aanwezigheid.

De geschiedenis van de Dorpskerk, bron: website van Protestantse Gemeente Vorden, fotografie: A. Baars
De Dorpskerk was, zoals de meeste oude kerken, oorspronkelijk een Rooms-Katholieke kerk.
De kerk was gewijd aan de Heilige Anthonius, ‘Swiene Tonnis’ genoemd omdat hij werd afgebeeld met een houten kruis in zijn hand en een varken aan zijn voeten.
Hij werd beschouwd als de beschermheilige tegen het anthonius-vuur, een soort wondroos.

In de stoep voor de ingangspoort van de kerk is een afbeelding van twee vissen en de letters PX. De vis was in de oudheid het symbool van de Christenen. Vis-ichtus in het Grieks voor de beginletters Jezus Christus. De letters staan voor Christus Gezalfde.

In een oorkonde van 13 april 1121 staat dat Godebold, bisschop van Utrecht, de kerk van Warnsveld met de daarbij behorende kapel van Vorden schenkt aan het kapittel van St.Pieter te Utrecht.

De eerste kerken en kapelletjes zijn van hout geweest.
Vermoedelijk al voor 1235 werd een kerk van steen gebouwd.
Bij de bouw paste men de Romaanse bouworde toe.
Na veel verbouwingen is het nu een in hoofdzaak gotisch bouwwerk, bestaande uit een toren (44 meter hoog), een middenschip, een noordelijk zijschip en een koor in het verlengde van het middenschip.

Bij een restauratie in 1899 kwamen verschillende oude muurschilderingen uit 1520 tevoorschijn. Ze zijn na een aantal jaren weer onder een pleisterlaag verdwenen.
In 1998 zijn de plafondschilderingen weer gedeeltelijk zichtbaar gemaakt. Ze zijn inmiddels gerestaureerd.

Deze schilderingen zijn beschreven in het artikel “Gewelfschilderingen in de Dorpskerk te Vorden” door H.G. Wullink en B. Jonker.

Het koor wordt afgesloten door een eiken bank die eigendom was van de familie van Westerholt van Hackfort. In 1981 werd deze bank aan de kerk gelegateerd. De consistoriekamer, in de R.K.kerk de sacristie, was vroeger de garfkamer waar grondeigenaren hun tienden en andere kerkelijke schulden kwamen betalen.

In 2011 begon men met een ingrijpende renovatie van het interieur. De meeste banken verdwenen en werden vervangen door stoelen. Alleen de “Hackfortbank” bleef bestaan en een aantal van de ‘hoge” banken tegenover de preekstoel.
De gerenoveerde kerk werd op 23 oktober 2012 weer in gebruik genomen.

Naast de preekstoel bevindt zich een nis. Dat zou vroeger een hagioscoop geweest kunnen zijn.
Dat was een muuropening waardoor mensen die in de kerk niet gewenst waren, toch de dienst van buitenaf konden volgen.

In de hoek van de kerk liggen vier grafzerken.

Het Lohman-orgel
Aan het begin van de 19de-eeuw was er de behoefte ontstaan bij de kerkgangers een instrument van allure te bezitten, een orgel voor de begeleiding van de gemeentezang tijdens de vieringen in de Dorpskerk. De kerkenraad opende een rekening waarop door de gemeenteleden voor NLG 1.449,- werd ingeschreven. In 1828 was het orgelfonds NLG 2.700,- groot. Het Vordense College van Kerkvoogden, onder leiding van de heer A.C.W.Staring, gaat op zoek naar een geschikte orgelbouwer.

Uit de offertes die binnenkwamen koos men voor die van de firma Lohman (waarvan het moederbedrijf in Groningen was gevestigd).
Op 8 november 1828 werd de bouw van het orgel voor NLG 3.550,- gegund aan de orgelbouwer H.B. Lohman.
In 1834 werd het orgel in de kerk geplaatst.

In 1915 is er een windmotor geplaatst en aangesloten op een van de oude balgen, tot die tijd waren er balgentreders / calcanten nodig om het orgel van de nodige wind te voorzien.

In 1955 werd het orgel ingrijpend gerestaureerd door de firma Van Vulpen uit Utrecht. Bij de restauratie in 1982 door de firma Gebr. Reil is het orgel weer zoveel mogelijk teruggebracht naar de oorspronkelijke situatie.

Buiten de kerk aan de zuidzijde van de toren, is gelijkvloers een driehoekige steen ingemetseld. Deze vorm is het symbool van de rechtspraak.

Ernaast staat een vierkant blok steen. Wanneer de mensen van buiten het dorp zondags naar de kerk kwamen, werd hen na afloop van de dienst vanaf deze steen het belangrijkste nieuws van de voorgaande week medegedeeld.

De koster/voorzanger/schoolmeester ging dan op deze steen staan. Hij kon de mensen zo overzien en deed met “luider stemme” de officiële afkondigingen. Bovendien vermeldde hij de marktprijzen van de landbouw- en veeteeltproducten uit de omgeving.
Om op de hoogte te blijven moest dus elke zondag tenminste één gezinslid naar de kerk gaan om de nieuwslezer aan te horen.

Bron: Rijksmonumentenregister
Herv. kerk (H. Antonius). Reeds in 1235 als parochiekerk vermeld.
In de 15e eeuw herbouwd als eenbeukige kerk tegen oudere toren (XIV), welke verhoogd werd omstreeks 1500.
In dezelfde tijd moet het schip zijn uitgebreid met een noordelijke zijbeuk en werd een 3/8 gesloten koor opgetrokken.
Verbouwing in 1831, waarbij de noorderzijbeuk werd gemoderniseerd en de triomfboog van het koor gesloopt.
Restauratie 1896-’99 en nogmaals ca. 1954.
De kerk bezit: twee grafzerken (1556 en 1557); drie zandstenen basreliëfs (XVI) in het koor: Geboorte van Christus, een alliantiewapen en een met opschrift (1955).
Orgel met Hoofdwerk en Bovenwerk, in 1834 gemaakt door N.A. Lohman en Zonen. In 1982 gerestaureerd door de Gebr. Reil. Mechanisch torenuurwerk B. Eijsbouts, Asten, nr. 224, is in onderdelen met de stoel nog aanwezig bij de gemeente Vorden.

Meer informatie is te lezen in dit mooie boekwerkje