Ik ben in gesprek met Diana Abbink van het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) in Doetinchem. ‘Achterhoeks’ is een versie van het Nedersaksisch’, legt Diana uit. ‘Nedersaksisch is een taal die ouder is dan het Nederlands. Het is de taal van de Hanzensteden, die werd gesproken in Oost-Nederland, Duitsland tot aan de Poolse grens en in Oost Friesland tot Denemarken aan toe’. Met de begroeting ‘moi!’ weet je je ook nu nog welkom geheten in dit deel van Europa.
Diana noemt het Achterhoeks liever geen dialect, maar een streektaal.
Door Aart Mudde
Het oudste boek in Nederland is de Heliant, een hertaling van de Bijbel in dichtvorm, geschreven in het Nedersaksisch. In 2018 werd het Nedersaksisch door het Europese Handvest van regionale talen officieel erkend als minderheidstaal. Daarmee is het naast het Fries en het Limburgs, de derde erkende regionale taal in Nederland.
Nieuwkomers
Het ECAL zet zich in voor het levend houden van het Achterhoeks onder andere door het geven van lessen op basisscholen en cursussen, die altijd volgeboekt zijn. ‘Vooral door ‘inburgeraars’ die zich nieuw in deze streek vestigen’, legt Diana uit. ‘De belangstelling voor het Achterhoeks is groot, tieners vinden het stoer om de taal als ‘straattaal’ te gebruiken. En ook zingen in het Achterhoeks is populair’.
‘Worden nieuwkomers, die de taal niet machtig zijn niet gediscrimineerd?’, vraag ik. ‘Anders dan Friezen en Limburgers gaat een Achterhoeker heel snel over op het Nederlands, als hij merkt dat je de taal niet machtig bent’, zegt Diana. ‘Dat heeft te maken met de bescheiden inborst van de Achterhoeker’, meent zij, ‘die het nieuwkomers juist naar de zin wil maken’.
De Achterhoek is tot ver in de 20e eeuw toch een gebied geweest waar velen ‘onderhorig’ waren. Maar je moet je niet gedragen als unne moes in de maelkiste die meent gewis dat’te zelf de mölder is.
Een woord als ‘moes’ is een mooi voorbeeld van hoe de Hollandse ‘ui-klank’ geleidelijk van het westen naar het oosten in de Achterhoek verschuift van een ‘uu-klank’ naar een ‘oe-klank’. Zo verandert een huis in ‘huus’ en in ‘hoes’, ‘de pi-jn in de buuk’ tot ‘pi-jn in de boek’ en een ‘muus’ dus in ‘moes’.
Wat Diana zelf een mooi Achterhoeks woord vindt? ‘Zunnekuuksken’, meent Diana, ‘een lieveheersbeestje’.
Op 9 september zal Diana op de Open Monumentendag in de Remigiuskerk in Hengelo een lezing geven over het Achterhoeks als levende streektaal. U bent er welkom!